Dit artikel had veel titels kunnen dragen, zoals hoe blijf ik comfortabel buiten, of de waarheid over buitensport kleding of wat doe je na het drie lagen systeem. Maar we houden het simpel: we zijn gewoon op zoek om comfortabel buiten te kunnen sporten. We starten helemaal aan het begin, om dan de theorie rond het klassieke drie lagen systeem toe te lichten om te eindigen met de praktijk. Dit artikel wordt een basis, waaruit andere artikels geschreven zullen worden.

Afrika

Laten we even lekker wetenschappelijk starten. De mens komt uit Afrika. We liepen daar gezellig rond in ons bloot vel. Ons lichaam heeft een kerntemperatuur van 37 graden, met een temperatuur ter hoogte van onze huid van zo’n 34 graden. Ons lichaam probeert continue een evenwicht te vinden met de omgevingstemperatuur. Is het kouder, dan geeft het warmte af – je verliest dus warmte, is het warm dan neemt het warmte op. Als de buitentemperatuur 34 graden is dan is je lichaam in evenwicht, en geeft het geen warmte af en neemt het geen warmte op. Afrika was dus waarschijnlijk in zijn begindagen 34 graden, net zoals onze huid. Het probleem is dat we niet in Afrika gebleven zijn, maar deze bol wat gaan verkennen zijn in de plaats.

Activiteit zorgt ervoor dat het lichaam opwarmt. Dat we het te warm hebben. Oververhitten dus. En omdat spraak voor de mens belangrijk was, konden we niet met onze tong staan hijgen zoals honden dat doen. We moesten op een andere manier warmte verliezen. Zweten. Om snel warmte te verliezen zorgt onze huid dat we nat worden. Iets dat nat is verliest ongeveer 24x zo snel zijn warmte als iets dat droog is. Dus door onze huid nat te maken kunnen we extra snel afkoelen. Dat is ook zo’n beetje de reden waarom we in het water duiken als we het te warm hebben. Het zweet op onze naakt huid verdampt makkelijk en we zijn weer droog en comfortabel, genietend van het 34°C zonnetje in Afrika.

De miserie begint pas wanneer het ook koud wordt. Ons eigen vel bleef maar warmte afgeven aan de buitenlucht, wat vrij vervelend is gezien deze aardbol en zijn klimaat toch een slag groter is dan ons eigen lichaam. Het zoeken naar dat evenwicht is een gevecht dat je dus altijd zal verliezen. We moeten ons hierop kleden. Om het warmteverlies tegen te gaan. Hoe warmteverlies precies werkt vertel ik een andere keer wel – die zaken zijn vrij technisch maar helpen je wel inzicht te hebben in wat je nodig hebt om bijvoorbeeld te gaan winterkamperen. Met onze pelsjas lopen we dus rond in koudere streken van de wereld. En net dat lopen is het probleem, je lichaam levert inspanning, dus warmt het op, dus begint het uiteindelijk te zweten. In Afrika bij 34°C en een naakte huid is dit geen probleem, maar nat worden van het zweet in een kouder klimaat, én met een pelsjas rond je die ervoor zorgt dat het zweet niet snel kan verdampen is wel onaangenaam. En de jas afdoen en in je blootje staan opdrogen in een koud klimaat is ook geen optie, maar eerder een vrij efficiënte manier om longontsteking te krijgen.

En dat is precies de kern van de zaak. Hoe wij vandaag, met onze hedendaagse pelsjas comfortabel kunnen blijven tijdens onze buitenactiviteiten. Tot zover de Afrika les.

K-Way

Fast forward naar de jaren 70. We liepen rond met een K-Way zakje rond onze heupen. De miserie daar was ademend vermogen. Of het totaal gebrek daaraan. Wat betekent dit? Wel je zweet kan niet weg uit die plastiek zak die een K-Way vroeger was. Je was wel absoluut waterdicht beschermd tegen de regen, maar de vijand zat van binnen. Je eigen zweet zorgde er wel voor dat je kletsnat werd. Dus belangrijk om te begrijpen, iets dat waterdicht is, maar niet ademend helpt niet, want nat wordt je sowieso, maar dan van binnen uit. Onthou dat ademend vermogen belangrijk is voor je comfort. Het is dat, of geen kleren aandoen. Wat gerust kan als de wet dit toelaat en de temperatuur 34°C bedraagt :-).

Gore-Tex

Tijdens de jaren 80 werd Gore-Tex kledij ontwikkeld. Wellicht kent iedereen vandaag Gore-Tex wel. Het was een grote stap vooruit. Dankzij een membraan kon regen buiten gehouden worden, maar kon zweet wel ontsnappen via de poriën, die te klein waren voor regendruppels, maar groot genoeg waren om verdampt zweet te laten ontsnappen. De Gore-Tex jas had dus een bepaald ademend vermogen. Ademend vermogen is belangrijk om het buiten comfortabel te hebben. Nu is mijn pseudo-wetenschappelijke beschrijving van hoe Gore-Tex werkt misschien wel wat te kort door de bocht, dus schrijf ik binnenkort wel eens in een ander artikel hoe Gore-Tex en andere waterdichte membranen werken – en zelfs heb je opgelet tijdens de les chemie kan het in dat artikel even ingewikkeld worden.

Het klassieke drie lagen systeem

Nu moet je een waterdichte jas à la Gore-Tex niet bekijken als een klassieke winterjas. Die Gore-Tex jas is meestal maar een paar millimeter dik – als het al zoveel is – dus veel warmte biedt die niet. Een doordeweekse jas bevat typisch voering – isolatiemateriaal, die voor warmte zorgt. Iets wat een waterdichte jas met membraan typisch niet zal hebben.

Waarom niet? Wel omdat we liever werken met een lagen systeem. Een systeem met meerdere lagen. Een systeem waar je lagen kan uitdoen en aantrekken naargelang de omstandigheden.

Dus in de plaats van voering in de regenjas zelf, trek je typisch een fleece aan. Een laag die voor warmte zorgt. De regenjas, een shell of hardshell genaamd, beschermt je tegen de regen en de wind, maar biedt je geen spectaculaire warmte. De fleece doet dit. Laag drie en twee.

Laag één is je basislaag, de laag die je op je huid draagt. De eigenschappen van deze laag is niet bescherming tegen regen of wind, is niet warmte bieden maar ervoor zorgen dat je huid snel opdroogt, en zweet afgevoerd kan worden – zo ver mogelijk van je huid weg, door laag twee en drie. Laag één is dus je sneldrogende technische t-shirt, meestal synthetisch of uit Merino wol. Nooit katoen – cotton kills zeggen de Amerikanen – en gelijk hebben ze wat katoen kan ongelooflijk veel water opnemen, en het lekker ijskoud vasthouden.

Naargelang de omstandigheden trek je dus lagen aan en uit. Wat je niet kan met een stads-winter-jas, je kan maar moeilijk de voering ervan gaan uittrekken. Telkens iedere laag aantrekken is dus zeker niet de bedoeling. Je trekt aan wat je nodig hebt voor het moment. Het is een systeem. Een systeem met lagen. Vandaar de naam het lagen systeem.

Dus even samenvatten. De basislaag is de transportlaag. Dat zweet moet weg – want we lopen niet meer in ons bloot vel rond weet je nog wel. Deze laag is sneldrogend en voelt idealiter comfortabel aan zelfs wanneer het nat is. De middelste laag is de isolatie laag. Sterk ademend, sneldrogend en warm. De derde laag is de shell, de laag die ons tegen de elementen beschermt.

Het is dus belangrijk dat je geen verkeerde lagen introduceert in het drie-lagen-systeem. Daarmee bedoel ik dat bijvoorbeeld een katoenen sweater extra aantrekken onder je fleece je geen extra warmte zal opleveren. Integendeel, je zweet gaat zich daar nestelen en je de rest van de dag afkoelen. Een extra fleece of basislaag mag wel, wat die zaken zijn allemaal ademend, maar let toch op voor oververhitting. Als je je dik kleedt gaat je lichaam zweten, dan mag je nog wel een ademend kledingsysteem hebben, het zweet zal altijd je wel ergens afkoelen. Dus om comfortabel te zijn – het is te zeggen, droog en warm – doe je er soms beter aan minder aan te doen. Minder aandoen om het warmer te hebben. Interessante logica niet?

De derde laag, de shell of de “regenjas” beschermt niet alleen tegen de regen, maar eigenlijk nog belangrijker: tegen de wind. Want er is vaker wind dan dat er regen is, zelfs in België! Wind zorgt ervoor dat je zéér snel afkoelt – waarom blaas je anders in je soeplepel denk je? Je basislaag en fleece zijn niet winddicht. Meestal toch niet. Dus heb je je “regenjas” ook nodig wanneer er wind is om te groot warmteverlies tegen te gaan. Let wel een beetje wind kan geen kwaad, en zal je zelf helpen om sneller te drogen. Je ademend vermogen werkt efficiënter als het ware. Een beetje wind zal dus zorgen voor een groter comfortgevoel. En daar gaat het om. Comfort.

De vervelende realiteit

Wat zijn de kleine kantjes van het drie-lagen-systeem? Basislaag en isolatielaag werken meestal naar behoren. Alleen vervelend dat zodra er een beetje te veel wind staat je die voelt snijden door je fleece. Je trekt dus je ademende regenjas aan. De realiteit is jammer genoeg dat zelfs een zeer ademende regenjas eigenlijk nog niet genoeg ademt om je dampvrij te houden van binnen. Je bent wel 100% waterdicht, maar je wordt toch nat van binnen. Zeker als je voldoende inspanning levert zal de jas niet meer mee kunnen met het naar buiten pompen van zweet. Het ademend vermogen is natuurlijk veel beter dan de plastiek jassen van de jaren 70 – waar helemaal geen sprake was van ademend vermogen – maar je comfortabel droog houden zullen ze ook niet doen.

Je kan een winddichte fleece aanschaffen, maar hetzelfde probleem doet zich daar voor. Het membraan in de fleece die voor de wind barrière zorgt, zal ook een vertraging vormen voor je zweet dat naar buiten wilt. Het zal beter ademen dan een regenjas, maar minder dan een gewone fleece. Een winddichte fleece heeft zeker zijn nut in bepaalde klimaten en voor bepaalde activiteiten. Zo kan ik me voorstellen dat bij downhill skiën in koud, zonnig en droog klimaat een winddichte fleece een zeer comfortabel kledingstuk moet zijn. Of om een gewone fleece op te waarderen voor gebruik in de stad. Maar ga je er in zweten, dan is een klassieke fleece beter – meer ademend vermogen – dan een winddichte fleece. Meer ademend vermogen, meer comfort. Volledigheidshalve moeten we hier ook vermelden dat er wind resistente fleeces bestaan, die een beetje wind tegenhouden, meestal in de buurt van 4x zo veel als een gewone fleece. Deze fleeces maken geen gebruik van een membraan, en zijn gewoon dichter geweven, waardoor er meer wind tegen gehouden wordt. Het comfort en ademend vermogen van dergelijke fleece, zonder membraan, en gedeeltelijk wind resistent, is zonder meer hoog.

De oplossing?

Is die er wel? Ik weet het niet. De beste oplossing is Afrika aan 34°C in onze blote kont maar echt praktisch is die niet.

Wat belangrijk is, is te begrijpen dat waterdicht niet alles is. Niet zaligmakend. Wat belangrijk is is comfort, maar hoe bereik je dat? Comfort en ademend vermogen liggen dicht bij elkaar: we trokken onze pelsjas aan en begonnen erin te zweten. Moesten we “zweten via de tong” zoals een hond dan werden onze kleren nooit nat. Maar we zweten wel degelijk via onze huidporiën. Dus worden onze kleren wel degelijk nat en is het belangrijk dat dit vocht weg kan. Eigenlijk belangrijker dan “extern” vocht buiten te houden…

Je zou kunnen stellen dat in gematigd klimaat een beetje nat worden van een beetje regen geen kwaad kan. Je lichaam heeft voldoende energie, en zal via zijn eigen warmte de regendruppels wel terugduwen naar het kledingoppervlak. Drogen. Wat betekent dit? Trek niet direct je regenjas aan bij de minste bui in een warm of gematigd klimaat. Je wordt wel nat, maar daarom niet meer dan je zou worden als je ingepakt zit in je regenjas. Het probleem is natuurlijk bij langdurige regen en/of koud klimaat. Daar kan je het 24x sneller warmteverlies niet permitteren.

Er zijn andere membranen dan Gore-Tex. Eerst een vooral heb je het beter ademend Gore-Tex XCR en Gore-Tex Paclite. Beter ademend maar ook iets fragieler. Een concurerend membraan, eVent, is objectief gemeten het beste ademende membraan vandaag beschikbaar, maar iets duurder en minder vlot verkrijgbaar. Maar zelfs oplossingen die veel sterker ademend zijn dan de klassieke Gore-Tex zullen uiteindelijk gesatureerd geraken en dus niet meer mee kunnen. Ben je actief in een klimaat waar je absoluut niet zonder jas kan, dan is een uitstekend ademende regenjas alvast een goed begin.

En dit is nog zo iets. Er is geen ultieme oplossing. Veel zal afhangen van het type activiteit en het klimaat waarin je je bevindt. Het Belgische klimaat is natuurlijk niet direct het makkelijkst met zijn regen. Dus een ideale oplossing voor iemand in Colorado zal misschien niet werken voor jou.

Softshell

De definitie van een softshell is al een artikel op zich. En geloof me vrij, de meeste fabrikanten geven hun eigen interpretatie aan wat een soft shell nu eigenlijk is. Vaak ook aan dingen die haaks staan tegenover wat een shoftshell zou moeten zijn. De softshell werd min of meer uitgevonden door Patagonia. Wel, de term softshell op zijn minst. Want minder bekende Britse bedrijven als Buffalo en Paramo gebruikten dit principe al sinds begin de jaren 80 om eerlijk te zijn.

Softshell is eigenlijk een mysterie. Of zo lijkt het toch als je de catalogussen erop naleest.

De bedoeling was eigenlijk om de midlayer (fleece) en de hardshell layer (jas) samen te vervangen door één laag, en die laag zou dan over de basislaag gedragen worden. In dit systeem is ademend vermogen belangrijker dan waterdichtheid. Dit betekent eigenlijk dat het niet waterdicht is, maar dat je ook niet nat zal worden wanneer het droog is van het zweten, terwijl je wel vochtig zou kunnen worden wanneer het regent, maar waarschijnlijk niet veel natter dan wanneer je een hardshell aanhad. Lees die laatste zin nog maar eens door…

Het fenomeen softshell verdient een eigen artikel, en dat krijgt het ook. Voorlopig definiëren we een softshell als volgt: een softshell is waterafstotend, voldoende winddicht en extreem ademend.

Waterafstotend, niet waterdicht. Er is een verschil! En net omdat het “maar” waterafstotend is kan het zo goed ademen. Een juiste softshell – en er zijn er veel foute – kan een oplossing zijn voor jouw kledingsysteem.

Dons

Dons – denk dekbed dons maar dan met een groot percentage kwaliteitsdons en kleinder percentage donsveertjes – is een uitstekende investering voor iedereen die graag in temperaturen onder nul buiten actief blijft. Voorlopig biedt niets de warmte van dons voor zijn gewicht. Het is wel belangrijk dat je de verdeling dons / veertjes in orde is. Hoe hoger het percentage dons t.o.v. de veertjes, hoe warmer. Veertjes zijn ook nodig, die geven het volume aan de donsjas, en maar in mindere mate warmte. Er is ook nog zo iets als fill-power, hoe sterk het dons kan euch… donzen? Hoe donzig het is zeg maar. Hoe hoger de fill-power, hoe meer lucht het kan vasthouden, hoe warmer het is voor hetzelfde gewicht.

Dons is enkel zinvol in zeer koude omstandigheden. Anders ga je toch maar zweten, en ondertussen weet je wat dit betekent. Daarbij dons kan maar moeilijk tegen vocht, van zowel zweet als regen. Een natte donsjas zal sterk minder isoleren, en gaan samenplakken. Dons ademt vrij goed, het is luchtig materiaal, maar zweet je er te hard in, dan gaat de dons hier ook gaan samenplakken, net zoals bij regen. Je moet dus goed weten wanneer je een dons gebruikt en wanneer niet. Een dons is ideaal om ’s avonds na het wandelen aan te trekken in de tent. Daarom ook dat de betere slaapzakken uit dons gemaakt worden. Of als je pakweg filmregiseur bent, en je staat een paar uur stil in de buitenlucht, dan wil je ook wel een dons aantrekken.

Dons biedt de meeste warmte voor het minste gewicht en is daarom al het investeren waard. Het kan enkel niet goed tegen vocht, en eenmaal gesatureerd zal het een goed stuk van zijn isolerend vermogen verliezen en lang duren om te drogen.

Synthetic High Loft

En op die manier is de link naar synthetic high loft snel gelegd. Oftwel “hoogdikke” synthetische “donzige” voering. Het valt vrij moeilijk te vertalen, maar het komt neer op sterk donzige, luchtige voering. Het synthetisch equivalent van dons. De bekendste naam op dit ogenblik is Primaloft, Polarguard Delta was enkele jaren terug populair. Er bestaan nog andere materialen en sommige fabrikanten hebben hun eigen – zeer performante – synthetic high loft. Deze voering wordt vaak ook gebruikt voor slaapzakken in een vochtige omgeving.

Waarom synthetisch? Omdat dons niet tegen goed water kan. Is het beter dan dons? Ja en nee. Het is zwaarder dan dons, maar kan beter tegen water. En je kan het op andere manieren gebruiken in je kledingsysteem.

Een synthetic high loft jacket trek je best boven al je lagen aan wanneer je even stopt en je het koud krijgt. Zelfs regent het dan, of is je hardshell nog nat, je trekt het gewoon boven alles aan. Kwestie van niet af te koelen wanneer de intensiteit van je activiteit daalt. Wanneer je rust dus. De Synthetic High Loft jas is sterk comprimeerbaar en wordt typisch in een balletje weggepropt in de rugzak. Je kan de synthetic high loft jas ’s avonds in de tent ook aantrekken als een extra isolatielaag.

Net zoals dons is het eigenlijk te warm om er continue in te wandelen. Je zou toch maar extra zweten. Maar…

Maar… synthetic high loft kan wel degelijk tegen vocht. Daarmee bedoel ik niet dat het waterdicht is, maar dat het tegen zweet kan, en een beetje regen, zonder zijn isolerend vermogen te verliezen. Deze twee eigenschappen maken het zeer interessant in een nat en koud klimaat. Denk België in de winter wanneer het net niet vriest, de luchtvochtigheid extreem hoog is en de wind zo guur dat je het tot in je ruggegraat voelt. Weet je welk weer ik bedoel? Het type weer waar je zou wensen dat het verdikke -30°C vriest zodat de lucht ten minste droog is. Dat weer. Goed. Welnu een synthetic high loft jas kan tegen je zweet, zodat je het kan overwegen om min of meer continue te dragen, en het kan tegen een beetje motregen, zodat je het niet bliksemsnel moet uittrekken bij de eerste druppels. Die eigenschappen zorgen ervoor dat je de synthetic high loft jas kan gebruiken om jouw klassieke drie-lagen-systeem te herzien onder bepaalde omstandigheden.

En net omdat synthetic high loft interessante mogelijkheden biedt komt er ook hier nog een apart artikel van. We leven ten slotte in België en het is winter. Hoorah!

Staar je niet blind op waterdichtheid, maar denk in termen van comfort. Comfort en ademend vermogen gaan hand in hand. Wees niet bang om een beetje nat te worden, onder een hardshell wordt je ook vochtig, zelfs regent het niet. Naast het klassieke 3 lagen systeem zijn er een aantal interessante elementen. Zoals softshell, dons en synthetic high loft. Gebruik al die elementen om een kledingsysteem te ontwikkelen dat voor jou comfortabel is zonder je te beperken tot conventionele methodes.