Het drielagen systeem is een eenvoudige manier van kleden dat je toelaat comfortabel en droog outdoor activiteiten zoals wandelen en trektochten uit te oefenen in nagenoeg alle weersomstandigheden.

Is het drielagen systeem het beste systeem? Bijlange niet. Maar het is oneindig keer beter dan gaan wandelen met jeans en t-shirt. Zijn er betere systemen? Ja. Zijn die makkelijk uit te leggen? Nee. Heb je ervaring nodig om andere systeem te appreciëren? Heek zeker. Vandaar dat het drielagen systeem de basis is in de outdoorwereld, en dat alle merken kledij ontwerpt met het drielagen systeem in gedachten. Weet je al alles over het drielagen systeem? Lees dan vooral niet voort. Dit artikel is speciaal geschreven voor gepassioneerde mensen, die vaak gaan wandelen, en zin hebben om hun gewone kledij beetje per beetje te vervangen door iets technisch uit de buitensportzaak.

Het drielagen systeem in het kort

Waarom drielagen systeem? Omdat we drie lagen aantrekken: een zweetafvoerend t-shirt, een warme fleece en een waterdichte regenjas. En daarmee is eigenlijk alles gezegd. Is het warm dan stap je in de t-shirt. Krijg je het koud dan trek je de fleece aan. Waait het hard of begint het te regenen, dan gaat de regenjas aan. Dat zijn de basisprincipes. Het drielagen systeem vindt zijn oorsprong in het alpinisme van enkele decennia terug, omdat daar een goed werkend systeem letterlijk van levensbelang is. Ondertussen maakt de hele outdoorwereld daarvan gebruik en is het het “kostuum” van de wandelaar geworden.

Wat je absoluut moet vermijden is katoen. Katoen is overal: in t-shirts, sweaters, jeansbroeken, in stadsjassen. Waarom vermijden? Omdat katoen niet droogt. En heel veel water kan opslorpen. Iedereen herkent wel de kletsnatte rug na het afdoen van de rugzak scenario. En hoe onaangenaam dit is, en hoe je koude rillingen krijgt tijdens de pauze door die kletsnatte rug. In de plaats van katoen kies je dus voor een synthetische vezel. Nylon of polyester typisch. Je t-shirt wordt dus synthetisch, je fleece is synthetisch en je regenjas is synthetisch. Zodra je ergens een extra laag katoen aantrekt is het systeem om zeep en zal die laag al het vocht (= je zweet, en ook een beetje regen) opslorpen, met als resultaat het koud hebben. Een vaak voorkomend voorbeeld: je hebt een drielagen systeem maar omdat het ijskoud is die dag aan de Mont-Rigi in de Hoge Venen trek je een extra sous-pull tussen je t-shirt en fleece. Lekker warme hoge col. Na een half uurtje stappen zal er zweet in die sous-pull zitten, zelf merk je het niet, en ga je het koud beginnen te krijgen. Had je die sous-pull niet aangetrokken, en dus met “minder” op pad gegaan, dat had je het nu warmer!

T-shirt

Of beter basislaag. Of technisch t-shirt. Het doel hier is enkel en alleen zweet van de huid weghouden, en dat zweet zo snel mogelijk doorgeven aan de volgende laag (de fleece). Op die manier vermijdt je het natte rug gevoel, en koel je niet af. Nu ja je rug zal nog wel nat zijn maar wanneer je de rugzak uittrekt zal je op enkele minuten droog zijn. Eigenlijk is deze basislaag het allerbelangrijkste, en dit zou dan ook je eerste aankoop moeten zijn als je de stap zet van stadskledij naar outdoorkledij. Je kan gaan voor korte of lange mouwen, en ronde hals of hoge hals met ritsje. Het principe blijft hetzelfde.

De basislaag in het drielagen systeem moet niet warm zijn. Koop dus – nog – geen thermisch ondergoed. Dat is fijn in de winter, maar in de zomer ben je er niets mee. En zelfs in de winter is een gewone technische basislaag vaak voldoende. Nogmaals: de basislaag dient om zweet af te voeren, niet om je warm te houden. En zweten doe je zowel in de zomer als in de winter. De basislaag houdt je droog, en dat alleen al zorgt voor warmte en comfort.

Fleece

De tussenlaag. Midlayer in het Engels. Het doel van de fleece is je warm te houden. Een fleece zorgt voor warmte. De hoeveelheid warmte wordt bepaald door de dikte van de fleece. Die diktes worden vaak uitgedrukt met cijfers à la 100, 200 en 300. 100 is je dunne fleece, ideaal voor harde zweters, of trektochten met zware rugzak. 200 is je typische fleece, de kans is vrij groot dat je al ergens zo’n fleece hebt liggen. 300 is de extra dikke fleece, die zeldzamer zijn, en wellicht te warm gaan zijn buiten het winterseizoen.

De fleece is het enige kledingstuk dat zorgt voor warmte. Voor isolatie. Vandaar dat thermisch ondergoed in theorie niet nodig is: je draagt je zweetafvoerend shirt in de winter met een dikkere fleece. Want het principe stelt: t-shirt = zweet afvoeren, fleece = warmte. Iedere laag heeft zijn specifieke en unieke functie.

Regenjas

De regenjas. In het Engels de hardshell. Dat een regenjas dient tegen de regen mag duidelijk zijn. Dat het bescherming biedt tegen de wind is iets dat je misschien minder bewust beseft. Een typische fleece biedt geen bescherming tegen de wind. Zonder jas zal de warmte die de fleece vasthoudt stomweg wegwaaien. En dan is het alsof je geen fleece aanhebt. De wind waait los door de fleece heen, en je hebt het koud. De fleece kan zijn werk niet doen. Wind- en regenbescherming is wat de regenjas biedt.

Hoe krijg je zo’n jas waterdicht? Door een membraan of een coating. De duurdere membranen komen van merken zoals Gore-Tex, Dermizax en eVent, en worden door verschillende outdoorfabrikanten gebruikt. Het principe van dergelijk membraan is het buitenhouden van regen, en toch nog zweet doorlaten. Dus geen vocht van buiten naar binnen, maar wel vocht van binnen naar buiten.

Regen buitenhouden valt heel goed mee. Zweet doorlaten gaat toch maar met mondjesmaat. Je moet het zo zien: hoe waterdichter de jas, hoe harder het zweet moet werken om buiten te geraken. Maar een zogenaamde ademende regenjas zal toch beter zweet doorlaten dan de K-Ways uit de jaren 70!

Wat doet een regenjas niet? Wel het biedt vooral geen warmte. Een regenjas is licht en extreem dun. Iedere stadsjas zal warmer zijn dan dit slappe dunne geval. Een jas van een zo’n millimeter dik biedt geen isolerend vermogen hé. Dat doet de fleece, weet je nog wel? Dus een dikke gevoerde regenjas kopen is een slechte eerste koop. Heb je het koud, draag dan een warmere fleece. Een regenjas moet je ook in de zomer kunnen gebruiken, en moet dus licht zijn. Koop een gewone regenjas, en misschien neem je best als eerste regenjas een jasje met een membraan door de merken zelf ontwikkeld. Die zijn goedkoper en zullen voor een eerste aankoop voldoende bescherming bieden.

Gebruik

De basislaag draag je uiteraard altijd. En wellicht is dit je enige laag in de zomer. Krijg je het koud, bijvoorbeeld tijdens een bergtocht, dan trek je de fleece aan. Het feit dat een typische fleece niet winddicht is kan bij momenten een voordeel zijn zodat je extra verlucht wordt en het zweet makkelijk kan opdrogen.

Een vaak voorkomende fout bij het drielagen systeem is… de drie lagen altijd aandoen. Ook wanneer het niet regent, en niet hard waait. Zo zie je vaak mensen op een mooie, droge herfstdag met hun Gore-Tex jas uit de wagen stappen, om dan de rugzak aan te doen, en zo een hele dag te gaan wandelen. Waarom zou je een regenjas aantrekken als het niet regent en waait? Vergeet niet dat zo’n jas in theorie geen warmte biedt. Dat doet enkel de fleece. De jas biedt bescherming, maar op windstille en droge dagen heb je die bescherming niet nodig. En stop je best de regenjas in de rugzak. Waarom die leuke regenjas niet aandoen? Omdat zweet wegvoeren van je basislaag het allerbelangrijkste is. Dat zweet komt in de fleece terecht, die snel kan drogen. Als… en alleen als, dat zweet met de buitenlucht in contact komt, en niet wanneer het traag door een regenjas moet kruipen. Dus een fleece in open lucht zal honderden keren beter ademen dan een fleece onder een regenjas. Je hoort dan wel eens “maar ik heb het koud zonder de jas”. Dat betekent dat je een te dunne fleece aanhebt, want de jas biedt niet echt warmte.

En dat brengt ons bij een tweede belangrijk punt bij gebruik: het is onmogelijk dat je de hele dag hetzelfde aantal lagen nodig hebt. De intensiteit zal veranderen tijdens de dag. Als je net uit de auto stapt zal je het wellicht koud hebben, maar nadat je tien minuten gestapt hebt, zal je opgewarmd zijn. Kom je een stevige bergop tegen, dan zal je beginnen te zweten. Neem je een pauze van een half uur dan zal je afkoelen. Je lichaam zal dus op verschillende momenten van de dag verschillende warmte nodig hebben. Door lagen uit en aan te doen kan je daarop inspelen. Een probleem dat veel mensen ondervinden is dat ze afkoelen tijdens de picknick. Wat normaal is want je maag heeft energie nodig om het eten te verteren, maar je bent natuurlijk ook gestopt met actief te bewegen. In lichaam in rust genereert minder warmte dan een actief lichaam. Stap je van ’s ochtends vroeg al met je drie lagen, tja.. dan kan je niets extra’s meer aantrekken tijdens die pauze. Vandaar, regenjas in de rugzak zodra de omstandigheden dit toelaten, spelen met de rits van de fleece om de warmte te regelen. Zweten vermijden, want dat zweet voel je vooral tijdens een pauze en zorgt er dan voor dat je extra snel afkoelt (een nat lichaam koelt 20x sneller af dan een droog lichaam – daarom dat we in het zwembad springen op vakantie bij bloedhete temperaturen). En stap je zonder regenjas tijdens de dag, dan kan je die snel even aantrekken tijdens de pauze. Het biedt geen extra warmte, maar het houdt de warmte van de fleece wel ietsje beter vast.

Koukleumen… wanneer het drielagen systeem niet warm genoeg is

Ben je een absolute koukleum en zijn pauzes een ware hel voor je, dan moet je een stapje verder dan het drielagen systeem gaan, en een extra donsjas – of beter nog synthetische donsjas want die kunnen beter tegen zweet – aanschaffen. Die lichtgewicht donsjassen bieden heel veel warmte voor hun gewicht, en trek je aan zodra je stil staat. Hun buitenkant is meteen ook winddicht waardoor ze extra isolatie en windbescherming tegelijk bieden. Het verschil met een fleece? Een fleece is een zogenaamde actieve laag, die je aanhoudt tijdens het stappen. Een fleece kan heel goed zweet absorberen en verdampen. Een donsjas kan dit niet zo goed, en dient vooral voor pauzes, of ’s avonds laat op de camping. Ben je afgeschrikt door de prijs van een donsjas (synthetische zijn goedkoper) dan kan je altijd een extra “pauze” fleece in de rugzak stoppen, alleen is een fleece vaak minder warm, zwaarder en neemt het meer plek in in de rugzak. En een fleece houdt typisch niet de wind tegen, wat een donsjas wel doet. Een donsjas, echte dons of synthetisch, comprimeert heel goed, neemt weinig plaats in, is licht, biedt veel warmte, en houdt de wind tegen. Voor de koukleumen dus, maar weet dat dit eigenlijk al een stapje voorbij het drielagen systeem is! Voor de gevorderden zeg maar ;-).

Overige spullen

We gaan nu even kort door de bocht gaan, en gemakshalve een aantal eenvoudige tips geven hoe je je voor de rest best kleedt wanneer je geleidelijk aan je outdoor uitrusting bijeen aan het sparen bent. Dit heeft eigenlijk niets meer met het drielagen systeem te maken, want dat systeem slaat eigenlijk enkel op de torso, je bovenlijf dus. We bekijken de rest hier nu even.

Broek

De fout hier die velen maken is dat ze vrij snel een regenbroek kopen, nadat ze een keer natgeregend werden. Zo’n broek is typisch niet zo aangenaam, en enkel zinvol in heel extreme omstandigheden. Als beginner ben je wellicht beter af met een goedzittende polycotton (deels polyester om snel te kunnen drogen, deels katoen om comfortabel te zijn) broek. Die zijn niet waterdicht, maar drogen vrij snel. Je benen kunnen dan ook tegen veel meer dan je bovenlijf. Dergelijk broek kan je eigenlijk het hele jaar door dragen, behalve misschien tijdens de twee zomermaanden, waar het wellicht zweterig zal aanvoelen. In de winter is zo’n broek ook nog steeds vaak voldoende, ook omdat zo’n stof redelijk wat wind tegenhoudt.

Wil je iets net een beetje warmer, dan moet je eens zien naar een stretch softshell broek. Meestal in het zwart, en heeft wat mee van een alpinistenbroek (ze worden dan ook erg vaak gebruikt door alpinisten omwille van de bewegingsvrijheid). Opnieuw niet waterdicht, maar bij vriestemperaturen regent het toch niet.

Kousen

Hier kunnen we het eenvoudig houden: absoluut geen katoen, niets katoen, zelfs geen beetje. Er bestaan voldoende relatief goedkope synthetische wandelsokken die snel drogen. Maar we raden hier toch absoluut wandelkousen op basis van merinowol aan. Merino is zo’n speciaal schaap met extra warme wol dat van nature waterafstotend werkt. De voordelen zijn enorm: de voeten blijven koel in de zomer, warm in de winter, de sokken stinken niet zo hard en het allerbelangrijkst: zelf wanneer ze nat zijn blijven ze warm. Stap je dus per ongeluk in een modderpoel tot voorbij de enkels en loopt je schoen vol, dan zijn je voeten na 100m stappen terug warm. Je sok is nat, maar je voeten blijven warm. Nat en warm. Dankzij merino. Niet twijfelen en vragen om sokken met merino.

Schoenen

Net zoals in de regenjassen gebruiken schoenen vaak membranen om waterdicht te zijn. Water kan in theorie niet meer binnen, zweet kan wel nog naar buiten, weliswaar langzaam. Heb je zweetvoeten dan is een niet waterdichte schoen wellicht het beste. Die ademen nog altijd veel beter dan een schoen met membraan. Door de lederen schoen vaak in te waxen maak je die waterafstotend (niet waterdicht), en in combinatie met merinosokken kan je er dan wel tegen. Heb je een hekel aan natte voeten, ga dan voor een schoen met membraan, wat in principe geen onderhoud vraagt. Volledig waterdicht zijn schoenen nooit, er komt water langs boven en de naden binnen, dus een combinatie met merinowollen sokken is altijd aan te raden.

Voila dat is het zo’n beetje. Start met die ohzo belangrijke basislaag om het zweet af te voeren. Dan een fleece voor de warmte. Dan een jas als bescherming tegen wind en regen. Voeg geen extra niet-technische lagen toe terwijl je wandelt, want die gaan het goeie effect van je andere lagen teniet doen. En vergeet die regenjas niet uit te trekken, die hoort in de rugzak, bij redelijk weer. Vragen? Wil je weten welk model je precies nodig hebt, daarvoor is er het forum.