Via Ferrata ontstond rond de vorige eeuwwisseling in de Dolomieten, lang voordat de militairen het gebruik ervan systematiseerden tijdens de eerste wereldoorlog, hadden de Italiaanse gidsen reeds richels en kloven uitgerust met kabels voor hun klanten.Vandaag de dag zijn de via ferrata in de Alpen een trendsetter geworden. De trajecten zijn veel technischer geworden en zorgen voor sterke emoties bij het grote publiek. Via ferrata situeert zich tussen bergwandelen en bergbeklimmen. Je hebt er dan ook een zeer specifieke uitrusting voor nodig. In dit artikel gaan we dieper in op de techniek, de veiligheid en de verborgen gevaren rond via ferrata.

Wat?

Een via ferrata parkoer is uitgerust met treden, ladders en brugjes die het mogelijk maken de rotswand te beklimmen. Over dit hele parkoer loopt een zware kabel waaraan de klimmer permanent vasthangt. Via ferrata kan je dus enkel beoefenen op – door professionals – uitgeruste rotswanden. Zelf heb je ook het nodige technische materiaal nodig: een harnas, een helm en het allerbelangrijkste: een dubbele leeflijn met schok-absorber.

Harnas

Voor via ferrata gebruik je een klimharnas. Kies een comfortabel en eenvoudig model want tijdens een beklimming hang je soms lange tijd in het harnas. We hoeven hopelijk niet te zeggen dat zelf een harnas fabrikeren absoluut NIET kan.

Helm

Net zoals in de andere bergsporten is steenval de nr. 1 oorzaak van accidenten. Je hoeft je hierbij geen enorme steenlawines voor te stellen; een klein steentje van enkele cm, per ongeluk losgetrapt door een andere klimmer boven je, kan na enkele meters vrij val lelijk huishouden ter hoogte van je hersenpan… Neem hier opnieuw geen risico en schaf jezelf een lichte maar volwaardige klimhelm aan. Een fietshelm recuperen als klimhelm is evenmin een goed idee. Niet doen dus.

Leeflijn

Dit is het meest specifieke uitrustingstuk voor via ferrata. Bovenstaand harnas en helm worden gebruikt in de bergsport, maar de leeflijn is specifiek voor via ferrata. De leeflijn bestaat uit een Y-vormige systeem met een speciale, automatisch sluitende karabiner (type K, specifiek voor via ferrata) aan de 2 uiteinden. In het midden van het systeem bevindt zich de levensnoodzakelijke schok-absorber, die vastgemaakt wordt aan het klimharnas.

Dubbele leeflijn

Waarom heb je zo’n specifieke leeflijn nodig? Wel, zoals je ondertussen weet loopt er over het gehele via ferrata parkoer een stevige kabel. Via de leeflijn klik je jezelf dubbel vast aan deze kabel. Deze kabel is echter om de 5 meter verankerd in de rots, m.a.w. je kan de karabiner er niet verder laten op doorglijden. Je moet je dus losklikken…

Daarom is er dus een dubbele leeflijn met twee karabiners. Je maakt je eerste lijn los – je hangt nog steeds vast aan de tweede leeflijn – en klikt die in nà de verankering. Dan klik je de tweede los en klik je die ook opnieuw in nà de verankering. In twee bewegingen ben je de verankering gepasseerd zonder ooit maar één moment los te zijn van de kabel.

Schok-absorber

Maar dat is niet de enige reden waarom je een specifieke leeflijn nodig hebt. Wat een leeflijn bijzonder maakt is de schok-absorber. Deze moet de energie, die vrijkomt tijdens een val, absorberen. En deze energie is niet van de minste. Zelf het sterkste klimmateriaal zou breken bij gebrek aan energieabsorber….

Via Ferrata set

Wij kozen voor de Petzl Zyper Y Vertigo. Dit is een Y-vormige dubbele leeflijn met zelfsluitende Vertigo type K karabiners. De leeflijn bestaat uit gestikte banden, bevestigd aan een stuk dynamisch touw. De unieke vorm van de schokabsorber zorgt voor goeie remwerking. Het uiteinde van het dynamisch touw wordt in een lusje met een klemmetje aan de klimgordel vastgemaakt, zodat het touw je absoluut niet hindert tijdens het klimmen. Bijzonder praktisch én veilig is de bevestiging van de leeflijn aan het harnas met een zwaluwstaartknoop – zo hoef je je geen speciale maillon rapide aan te schaffen. Merk op dat een klimkarabiner voor deze verbinding NIET sterk genoeg is! Vraag naar een maillon rapide in je outdoorshop wanneer je leeflijn niet met zwaluwstaartknoop uitgerust is.

Wij raden het gebruik van de oudere V-vormige leeflijnen ten zeerste af. Weet dat je met een dergelijk model slechts één (1) leeflijn mag vastklikken op de kabel (behalve natuurlijk bij een ankerpunt). Dit omdat het andere uiteinde gebruikt wordt om op te remmen (en wanneer beide leeflijnen vastgeklikt zijn, kan er niet geremd worden, met alle gevolgen van dien…). De nieuwe Y-vormige modellen (zoals de Zyper Y hierboven besproken) hebben dit nadeel NIET.

Valfactor

Een woordje uitleg over de valfactor. De kracht van een val wordt uitgedrukt in de valfactor. Hoe hoger deze is, hoe zwaarder de val en hoe zwaarder de schok… voor de verankering, het klimmateriaal (gordel, leeflijn, karabiners)… én voor het lichaam! Tijdens een via ferrata kan je “maar” zo’n goeie 5 meter vallen, gezien er om de 5 meter ankerpunten voorzien zijn (en je dus valt tot op het vorige ankerpunt). Deze “geringe” val is echter véél dodelijker dan een “alpinisten” val van vele tientallen meters.

Hoe komt dit? De falfactor (de intensiteit van de val) geeft de verhouding aan tussen de gevallen afstand en de hoeveelheid touw dat deze val heeft helpen opvangen. Een alpinistentouw is namelijk licht elastisch en helpt de zware schok van een val opvangen (vergeet de Holywood scènes waar de held een oud, statisch hennep touw rond zijn middel bindt en zich zo in de diepte gooit… wellicht breekt het touw niet, maar onze held kan meteen afscheid nemen van zijn ribben, ruggegraat en organen).

Het touw moet dus elastisch zijn. Hoe hoger de alpinist klimt, hoe meer touw er onder hem hangt, hoe meer elasticiteit er te beschikking is om de schok bij een eventuele val op te vangen. Stel dat een alpinist net 60m geklommen heeft, en daar een val maakt van 15m. Er is 60m touw beschikbaar om de val van 15m op te vangen. De valfactor bedraagt 15/60 = 0,25. Wat een lage valfactor is; de alpinist valt dus nagenoeg comfortabel (niettegenstaande een val van 15m!).

Stel dat dezelfde alpinist een val maakt van 4 meter op 10m hoogte, dan bedraagt de valfactor 4/10 = 0,4… wat bijna het dubbele is van de vorige valfactor. M.a.w. deze “korte” val is veel “erger” dan voorgaande val.

Simpel gesteld kunnen we zeggen dat in een valfactor lager dan 1 aanvaardbaar is. Een valfactor van 1 is een zware val (je valt even veel als je touw hebt). Een valfactor van 2 (dit is de maximale valfactor in alpinisme: je valt dubbel zo diep als je touw hebt) is een extreme zware val en grenst aan de limieten van het materiaal en het menselijk lichaam.

Terug naar via ferrata. Hoe werkt de valfactor hier? Hier kan je maximaal zo’n 5 meter vallen. Maar… er is geen lang elastisch touw om je val op te vangen… Je hebt enkel je leeflijn die zo’n meter lang is… Je valt dus een valfactor van 5 / 1 = 5!!! M.a.w. 20 (twintig!!!) keer harder dan onze alpinist tijdens zijn eerste val van 15m. Waar een factor 2 in alpinisme dodelijk is, val je hier maar eventjes een factor 5.

Hoe kan je een dergelijke val overleven? Dankzij de schok-absorber. Deze compenseer het gebrek aan vele meters elastisch touw om de schok op te vangen. Tijdens de korte via ferrata val remt de leeflijn door de schok-absorber, wat de energie opneemt in plaats van door te sturen naar het lichaam. Het lichaam krijgt een schok te verwerken, maar zonder ernstig letsel. Dank je schok-absorber.

Klimtechniek

Nu we weten wat er gebeurd tijdens een val, moeten we deze val ten aller tijde zien te vermijden. Zelf met een schok-absorber krijgt het lichaam nog een serieuze impact te verwerken. Hoe kan je een val vermijden? Door goed op te letten, én fit te zijn uiteraard (want het blijft een zware lichamelijke inspanning). Maar ook door een paar slimme klimtechnieken.

Zo hou je best je armen gestrekt in plaats van geplooid tijdens een inspannende klim. Met een gestrekte arm hang je wat meer achterover (beginners durven dit vaak niet), maar belast je de biceps niet. Hetzelfde geldt voor de benen: een mooie rechte houding vergt minder spierkracht en biedt meer evenwicht.

Maar onze supertip is het klimsetje. Een setje is alpinistengereedschap en bestaat uit een korte band (zo’n 10 cm) met aan weerszijden een eenvoudige karabiner. Je maakt één karabiner permanent vast aan je gordel (naast je dubbele leeflijn met automatische via ferrata karabiners) en de andere karabiner klik je vast aan een trede in de rots. Zo kan je je laten hangen en snel wat uitrusten.

Merk op dat je je leeflijn hiervoor beter niet gebruikt. Je leeflijn moet ALTIJD vast hangen aan de kabel. Een leeflijn dient om een eventuele val op te vangen, en niet om jezelf vast te maken aan een trede, ladder of wat dan ook. Wil je eventjes uitrusten gebruik dan snel een klimsetje.

Een vaak voorkomende beginnersfout is het vergeten te “herklikken” van de leeflijn ter hoogte van een verankering. De beginner klimt enthousiast verder en merkt plotseling dat zijn leeflijn niet meer verder wilt. De veiligste manier van inklikken is dit zo snel mogelijk, onder de verankering te doen. Je valafstand is het hoogst net onder de verankering, dus hoe eerder je je leeflijn boven de volgende verankering inklikt, hoe sneller je opnieuw veilig bent.

Klim nooit een via ferrata boven je niveau: op het traject kan je niet rechtsomkeer maken. Daarom zijn alle via ferrata’s gekwoteerd.

* F (= Facile) – Initiation à la via ferrata
* PD (= Peu Difficile) – Enfant et débutant
* AD (= Assez Difficile) – Pour débutant bien accompagné
* D (= Difficile) – Pour personnes habituées
* TD (= Tres Difficile) – Physique pour les personnes habituées possedant déjà de bons bras
* ED (= Extrement Difficile) – Très physique pour les personnes habituées possedant de très bons bras

Denk er ook aan dat je best geen zware rugzak meeneemt op een via ferrata… je kan er zowieso niet pick-nicken! Zorg wel voor kledij en schoeisel aangepast aan de omgeving (vaak bergachtig) en voldoende drinken.

Gids

De nieuwste via ferrata parkoeren zijn uitgerust om naast met de leeflijn, ook nog eens beveiligd te zijn door middel van een touw. Het touw wordt dan systematisch door de specifieke “varkenskrulletjes” geleid. Dit zijn specifieke zekertechnieken die typisch door een gids worden toegepast, en buiten het kader van dit artikel vallen. We raden daarom iedere beginner aan om samen met een erkende gids zijn eerste stappen in de wereld van via ferrata te zetten. Meer informatie vind je hierover bij de lokale “office du tourisme”.

Meer info

* viaferratafr.free.fr – Zeer mooie grafische site met overzicht van de Franse via ferrata’s.
* www.viaferrata.org – Uitgebreide en internationale via ferrata site.
* www.ffme.fr/via-ferrata – Technische info door de Franse bergsport federatie.